9 października Narodowe Centrum Nauki ogłosiło laureatów swojej dorocznej nagrody dla wybitnych, zatrudnionych w Polsce, naukowców realizujących badania podstawowe. Nagrodę w kategorii nauk ścisłych i technicznych odebrał prof. Wiktor Lewandowski z Wydziału Chemii UW.
Tegoroczna gala wręczenia Nagrody NCN odbyła się 9 października w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie. Wyróżnienie przyznawane jest od 2013 roku, są nim nagradzani zatrudnieni w Polsce naukowcy, którzy osiągnęli znaczące sukcesy w ramach badań podstawowych. Nagroda w wysokości 50 tys. zł co roku wędruje do przedstawicieli trzech grup dyscyplin: nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce, nauk o życiu oraz nauk ścisłych i technicznych.
Chemik materiałowy
Laureatem Nagrody NCN 2024 w kategorii nauk ścisłych i technicznych jest prof. Wiktor Lewandowski, kierownik Pracowni Syntezy Nanomateriałów Organicznych na Wydziale Chemii UW.
– To w dużej mierze nagroda zespołowa. Obecnie bardzo trudno byłoby prowadzić badania w pojedynkę. Na ten sukces złożył się wspólny wysiłek współpracujących ze mną studentów, doktorantów i kolegów-badaczy. Nagroda NCN jest z jednej strony olbrzymim wyróżnieniem i docenieniem dotychczasowej pracy, a z drugiej zachętą do kontynuacji tej drogi – mówi prof. Wiktor Lewandowski.
Z wykształcenia jest chemikiem i biotechnologiem. Pasję do nauki pielęgnuje od szkoły podstawowej, gdzie zafascynował się chemią jako ta dziedziną, która na podstawie eksperymentów umożliwia obiektywne wnioskowanie o rzeczywistości. Na studiach poszerzył swoje zainteresowania o biotechnologię. Sam o sobie mówi jako o chemiku materiałowym lub nanotechnologu, choć szerokie spektrum badanych przez niego zagadnień nie pozwala w tym przypadku na proste „zaszufladkowanie”.
– Do tego, żeby materiały w ogóle powstały, potrzebujemy narzędzi chemicznych. Aby zrozumieć ich właściwości, potrzebujemy narzędzi fizycznych. Jeszcze inne są konieczne do opisu ich różnorodnych zastosowań. Stąd konieczność interdyscyplinarności prowadzonych przez nas badań. Mamy m.in. współpracowników zajmujących się rozwijaniem teorii i metod matematycznych w analizie materiałów, prowadzimy badania fizyko-chemiczne, w zespole korzystamy również z pomocy biologów i chemików – tłumaczy prof. Lewandowski.
Zespół laureata składa się z naukowców pracujących zarówno na Uniwersytecie Warszawskim, jak i w innych polskich oraz zagranicznych instytucjach. Wśród tych ostatnich są ośrodki z Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Japonii czy Stanów Zjednoczonych.
Światło w sprężynce
Kiedy mówimy o badaniach prowadzonych przez prof. Wiktora Lewandowskiego, najprościej jest myśleć o trzech fundamentalnych zagadnieniach: nanotechnologii, fotonice i chiralności.
– Myślę, że każdy z nas chociaż raz w życiu miał w ręku podstawowy produkt nanotechnologii w ręku. To testy covidowe albo ciążowe. Pojawiają się na nich charakterystyczne czerwone linie, które w rzeczywistości stanowią nanocząstki złota. Te drobiny bardzo silnie oddziałują ze światłem, więc do produkcji wspomnianych testów potrzebujemy ich niewielkiej ilości. To jeden z tych przejawów nanotechnologii, który wyjaśnia nam, dlaczego warto zmniejszać materiały do bardzo małej skali i łączyć je z fotoniką – mówi prof. Lewandowski.
Fotonika to nauka o tym, jak produkować światło, a następnie je wykrywać i nim manipulować. Światło jest bardzo szybkie, za jego pomocą można bardzo szybko przesyłać informacje.
– Przewiduje się, że następcą Wi-Fi będzie tzw. Li-Fi lub Visible Light Communication. Mówiąc obrazowo, obecnie, aby połączyć monitor z komputerem, potrzebuję kabli. Nie mogę tego zrobić za pośrednictwem Bluetooth czy Wi-Fi, ponieważ występuje problem z przepustowością. Następny krok związany jest z nową technologią opartą na obecności specjalnych diod w urządzeniach, które będą mogły się między sobą komunikować za pomocą światła widzialnego – wyjaśnia badacz.
Prof. Lewandowski zamierza zatem wytwarzać takie materiały nanotechnologiczne, które pozwolą na pokonywanie aktualnych barier technologii fotonicznych. Szczególnym zainteresowaniem w tym zakresie naukowiec darzy zjawisko polaryzacji kołowej, w której fala świetlna oscyluje jak sprężyna skręcona w prawą lub lewą stronę. Dzięki niej możliwe będzie m.in. przyspieszenie i udoskonalenie komunikacji np. w robotach autonomicznych czy wspomaganie ostrości widzenia chirurgów podczas zabiegów endoskopowych.
– Ostatnim elementem, który nas interesuje, jest chiralność. Najprostszym przykładem ja obrazującym są nasze dłonie – właściwie identyczne, lecz mające się do siebie jak odbicia lustrzane. Kołowo spolaryzowane światło można również w skrócie określić jako światło chiralne. Aby móc je wytwarzać lub odbierać selektywnie, potrzebujemy materiałów o takich samych cechach, podobnych do skręconych w prawo lub lewo sprężynek czy helis. To relacja porównywalna do tej, którą ma ręka z rękawiczką. Takie materiały – w których związki organiczne łączą się z nanocząstkami – chcemy właśnie wytwarzać – dodaje prof. Wiktor Lewandowski.
Dr hab. Wiktor Lewandowski, prof. ucz. pracuje w Zakładzie Chemii Organicznej i Technologii Chemicznej Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył studia na Wydziale Biologii i Wydziale Chemii UW (tu także obronił z wyróżnieniem doktorat), stażował m.in. w Massachusetts Institute of Technology w USA, na Uniwersytecie Mariborskim na Słowenii oraz w CICbiomaGUNE w Hiszpanii. Jest laureatem programów Start, Inter, First Team oraz Proof of Concept Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Kieruje prężnym zespołem badawczym, a wyniki prac publikuje w najlepszych czasopismach naukowych. Jest autorem patentów i zgłoszęń patentowych.
W 2022 roku został laureatem Nagrody Naukowej im. Prof. Stefana Pieńkowskiego przyznawanej młodym naukowcom za znaczące osiągnięcia w dziedzinie eksperymentalnej fizyki, astronomii, chemii i biologii.
Wiktor Lewandowski, Marcin Magierowski i Błażej Skrzypulec odebrali Nagrodę NCN 2024 za największe osiągnięcie naukowe. Nagroda jest przyznawana badaczkom i badaczom młodszego pokolenia, pracującym w polskich ośrodkach naukowych. Uroczystość odbyła się 9 października w Krakowie.
Nagroda NCN to najbardziej prestiżowe wyróżnienie dla naukowczyń i naukowców do 12 lat po doktoracie, prowadzących badania podstawowe. Najważniejszym kryterium, jakim kieruje się kapituła oceniająca osiągnięcia kandydatów do nagrody, jest ich doskonałość naukowa i międzynarodowa rozpoznawalność.
Wyróżnienie przyznawane jest w trzech grupach dyscyplin – naukach humanistycznych, społecznych i o sztuce, naukach o życiu oraz ścisłych i technicznych. Prawo do zgłaszania kandydatek i kandydatów do Nagrody w tej edycji miało ponad 3700 badaczek i badaczy. Napłynęły 183 zgłoszenia obejmujące 150 kandydatur. Decyzją kapituły, złożonej z członków Rady i dyrektora NCN, wyróżnienia otrzymali badacze pracujący w Krakowie i Warszawie.
Dr hab. Wiktor Lewandowski jest chemikiem, zajmuje się fotoniką i chemią materiałów, jest profesorem na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Otrzymał wyróżnienie w obszarze nauk ścisłych i technicznych. Badania prof. Marcina Magierowskiego obejmują fizjologię, patofizjologię, farmakologię i gastroenterologię. Badacz z Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie został laureatem Nagrody NCN w naukach o życiu. Laureat wyróżnienia w obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce dr hab. Błażej Skrzypulec jest filozofem, profesorem na Wydziale Filozoficznym UJ, zajmuje się filozofią percepcji.
– Liczba zgłoszeń postawiła kapitułę przed bardzo trudnym zadaniem. Wszyscy mamy jednak przekonanie, że w każdym z obszarów został wybrany laureat o wyśmienitych osiągnięciach, którego odkrycia naukowe spotkały się z bardzo dużym międzynarodowym uznaniem, i który wyprzedził innych wybitych kandydatów – mówił prof. Krzysztof Jóźwiak, w trakcie gali wręczenia nagród.
– Przyznajemy nagrodę osobom z pasją, z energią, osobom wytrwałym i takim, które miały szczęście, ponieważ w odpowiednim momencie swojej kariery trafiły na właściwych mentorów. Mentorów, którzy pozwolili im rozwinąć skrzydła, zbudować własne zespoły i osiągnąć niezależność, wartość w nauce niezwykle ważną – opowiadała prof. Anetta Undas, przewodnicząca Rady NCN.
W gali wziął udział dr. hab. Maciej Gdula, podsekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego, który podkreślał, że wydarzenie jest wielkim świętem NCN i nauki polskiej. – NCN jest instytucją niezależną, jest instytucją, która dba o przejrzystość procedur. Badania podstawowe muszą być finansowane i będziemy się bić o to, żeby osoby, które chcą takie badania robić, miały jak największe finansowanie – mówił wiceminister.
Uroczystość odbyła się 9 października w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie.
Drzwi do przyszłych technologii
Wiktor Lewandowski specjalizuje się w fotonice i chemii materiałów. Nagrodę NCN 2024 otrzymał za przełomową technikę wytwarzania chiralnych nanomateriałów fotonicznych.
Naukowiec, wspólnie z zespołem, tworzy materiały, których wymiary bloków budulcowych liczone są w nanometrach. – Projektujemy i syntezujemy organiczno-nieorganiczne komponenty, których unikatową cechą jest zdolność do spontanicznego porządkowania się w nanoskali. Naszym głównym osiągnięciem było uzyskanie nanomateriałów o kształcie przypominającym sprężynę o kontrolowanych skrętnościach, które silnie oddziaływały z kołowo spolaryzowanym światłem. Te innowacyjne materiały nie tylko zachwycają swoją uporządkowaną strukturą, ale również otwierają drzwi do przyszłych technologii szybszego przesyłania danych, czy zaawansowanego obrazowania 3D – opowiada naukowiec. Wyniki badań naukowca stymulują rozwój dziedzin pokrewnych – chemii, fizyki i metod obliczeniowych.
– Nagroda NCN to uznanie dla pracy całego zespołu, który z dumą prowadzę. To wyróżnienie, które inspiruje do kontynuowania naszych badań, odkrywania nieznanych obszarów i przekraczania kolejnych granic wiedzy – podkreśla naukowiec.
Jak napisano w zgłoszeniu do Nagrody, badacz publikuje „powściągliwie ”, ale za to w czasopismach o największym prestiżu, niedostępnych dla wielu innych badaczy, jak „Advanced Materials”, „Angewandte Chemie”, „ACS Nano” i innych. Ma na swoim koncie około 50 publikacji.
Wiktor Lewandowski był na stażach m.in. w Massachusetts Institute of Technology w USA oraz w instytucjach naukowych w Słowenii i Hiszpanii.Jest laureatem programów FNP. Kierował czterema projektami finansowanymi przez NCN. Jest współautorem kilku patentów i zgłoszeń patentowych.
O badaniach laureata i warunkach uprawiania nauki w Polsce posłuchać można także w najnowszym odcinku podcastu NCN.
Podstawa wynalazków i innowacji
Nagroda NCN przyznawana jest za osiągnięcia w badaniach podstawowych. To badania podstawowe, czyli motywowane przede wszystkim naturalną chęcią poznania, a nie potencjalnymi zastosowaniami, są najważniejszym źródłem wynalazków i innowacji. – Nauka i wyniki badań są naszą cywilizacyjną nadzieją w borykaniu się z coraz większą liczbą coraz bardziej dotkliwych i skomplikowanych problemów współczesności – mówił w trakcie uroczystości wręczenia Nagrody prof. Krzysztof Jóźwiak. – Postęp w diagnostyce i terapii spowodował, że choroby nowotworowe przechodzą z kategorii chorób nieuleczalnych i często śmiertelnych do kategorii przewlekłych i nierzadko całkowicie uleczalnych – dodał dyrektor NCN, który sam zajmuje się biomedycyną. – Od mniej niż 10 lat ludzkość dysponuje terapiami o charakterze genowym, które pozwalają całkowicie wyleczyć dzieci cierpiące na rdzeniowy zanik mięśni, chorobę, która wcześniej była uznawana za wyrok śmierci dla dotkniętych nią niemowląt. Od 5 lat mamy leki dla chorych na mukowiscydozę – podawał przykłady. Dyrektor NCN zwracał przy tym uwagę, że żeby badania naukowe mogły się rozwijać, trzeba w nie zainwestować. W przypadku Polski oznacza to konieczność zwiększenia finansowania NCN jako instytucji odgrywającej centralną rolę w systemie finansującym badania podstawowe. – Jak widać (konieczność zwiększenia finansowania NCN) jest źródłem wielu oddolnych inicjatyw naszego środowiska naukowego. Bardzo dziękuję za to wsparcie, a do decydentów apeluję, aby się w nie wsłuchiwali – podkreślał.
W podobnym duchu wypowiadają się tegoroczni laureaci Nagrody NCN. – Bez takiej instytucji jak NCN, wiele moich koleżanek i kolegów z branży nie zostałoby w Polsce albo nie wróciłoby do kraju i realizowałoby swoje pomysły badawcze za granicą. – mówi Marcin Magierowski. Dodaje, że badania trzeba wspierać, bo „potencjał intelektualny w wielu dziedzinach mamy w Polsce ogromny.” – Wysoka jakość badań podstawowych w dłuższym okresie da podstawy do rozwoju nowych technologii w Polsce i pozwoli na wyjście z sytuacji, w której nowe technologie powstają gdzie indziej, a my możemy je jedynie importować bądź imitować – dodaje Błażej Skrzypulec.
Wiktor Lewandowski, Marcin Magierowski i Błażej Skrzypulec odebrali Nagrodę NCN 2024 za największe osiągnięcie naukowe. Nagroda jest przyznawana badaczkom i badaczom młodszego pokolenia, pracującym w polskich ośrodkach naukowych. Uroczystość odbyła się 9 października w Krakowie.
Nagroda NCN to najbardziej prestiżowe wyróżnienie dla naukowczyń i naukowców do 12 lat po doktoracie, prowadzących badania podstawowe. Najważniejszym kryterium, jakim kieruje się kapituła oceniająca osiągnięcia kandydatów do nagrody, jest ich doskonałość naukowa i międzynarodowa rozpoznawalność.
Dr hab. Wiktor Lewandowski jest chemikiem, zajmuje się fotoniką i chemią materiałów, jest profesorem na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Otrzymał wyróżnienie w obszarze nauk ścisłych i technicznych. Badania prof. Marcina Magierowskiego obejmują fizjologię, patofizjologię, farmakologię i gastroenterologię. Badacz z Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie został laureatem Nagrody NCN w naukach o życiu. Laureat wyróżnienia w obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce dr hab. Błażej Skrzypulec jest filozofem, profesorem na Wydziale Filozoficznym UJ, zajmuje się filozofią percepcji.
W tym odcinku podcastu NCN Anna Korzekwa-Józefowicz prowadzi rozmowę z prof. Joanną Golińską, członkinią kapituły wybierającej laureatów i Wiktorem Lewandowskim. Osiągnięcie profesora, za które otrzymał Nagrodę NCN, to przełomowa technika wytwarzania chiralnych nanomateriałów fotonicznych. Laureat mówi o badaniach, za które otrzymał Nagrodę i odpowiada na pytania o warunki uprawiania nauki w Polsce. Joanna Golińska pytana jest m.in. prace kapituły wybierającej laureatów.
Gośćmi najnowszego odcinka podcastu NCN są prof. Joanna Golińska-Pilarek, członkini Rady NCN i prof. Wiktor Lewandowski jeden z laureatów tegorocznego wyróżnienia.
Wiktor Lewandowski, Marcin Magierowski i Błażej Skrzypulec odebrali Nagrodę NCN 2024 za największe osiągnięcie naukowe. Nagroda jest przyznawana badaczkom i badaczom młodszego pokolenia, pracującym w polskich ośrodkach naukowych. Uroczystość odbyła się 9 października w Krakowie.
Błażej Skrzypulec otrzymał Nagrodę NCN za strukturalne aspekty doświadczeń percepcyjnych.Tytułosiągnięcia Marcina Magierowskiego to „tlenek węgla i siarkowodór jako kluczowe przekaźniki sygnałowe w patogenezie i farmakologii zmian w obrębie przewodu pokarmowego”. Wiktor Lewandowski dostał nagrodę za przełomową technikę wytwarzania chiralnych nanomateriałów fotonicznych.
prof. Wiktor Lewandowski
W najnowszym odcinku podcastu NCN Joanna Golińska-Pilarek, członkini Rady NCN i kapituły wybierającej laureatów Nagrody, Wiktor Lewandowski i Anna Korzekwa-Józefowicz rozmawiają o badaniach prowadzonych przez laureatów, warunkach uprawiania nauki w Polsce i pracach kapituły.
– Wszystkie osoby zgłoszone w tym roku do Nagrody NCN miały bardzo dobry dorobek, a różnie z tym bywało w poprzednich latach. To były osoby, które miały świetne publikacje, były niezwykle aktywne naukowo, miały granty, różne inne aktywności naukowe. Natomiast istotne jest to, co się za tymi publikacjami, za tą całą aktywnością naukową kryje. To, czego ja poszukuję i myślę, że większość członków kapituły poszukuje, to jest odkrycie naukowe, wynik naukowy, jakaś myśl istotna, która wnosi coś do naszej wiedzy o świecie. Wokół tego, wokół rangi, wagi, znaczenia osiągnięcia toczą się dyskusje na posiedzeniu kapituły – opowiada Joanna Golińska-Pilarek.
W tym roku do Nagrody zgłoszono 150 kandydatek i kandydatów. Liczba zgłoszeń była ponad trzykrotnie większa niż w 2023 roku. Joanna Golińska-Pilarek zwraca jednak uwagę, że nie wszystkie zgłoszenia uwzględniały faktyczne dokonania kandydatek i kandydatów. – Pokutuje w środowisku naukowym polskim takie patrzenie na osiągnięcie naukowe przez pryzmat mierników różnego rodzaju, mimo że bardzo ich nie lubimy, to ciągle się do nich odwołujemy, czyli do liczby publikacji, liczby grantów, cytowań. W wielu zgłoszeniach był problem taki, że opis osiągnięcia właśnie sprowadzał się do tego. To znaczy można było się dowiedzieć, czym się człowiek zajmuje, gdzie opublikował pracę, natomiast w ogóle nie było nawet ani zdania o tym, co, co w ramach tych badań uzyskał kandydat, to było dla mnie niesamowicie zaskakujące – opowiada.
„Niezwykły szczęściarz”
Wiktor Lewandowski wspólnie z zespołem tworzy materiały, których wymiary bloków budulcowych liczone są w nanometrach. – Projektujemy i syntetyzujemy organiczno-nieorganiczne komponenty, których unikatową cechą jest zdolność do spontanicznego porządkowania się w nanoskali. Naszym głównym osiągnięciem było uzyskanie nanomateriałów o kształcie przypominającym sprężynę o kontrolowanych skrętnościach, które silnie oddziaływały z kołowo spolaryzowanym światłem. Te innowacyjne materiały nie tylko zachwycają swoją uporządkowaną strukturą, ale również otwierają drzwi do przyszłych technologii szybszego przesyłania danych, czy zaawansowanego obrazowania 3D – opowiada naukowiec.
Na pytanie o warunki pracy odpowiada, że „jest niezwykłym szczęściarzem”. – Trafiłem do bardzo dobrego miejsca, świetnego otoczenia, z dobrym zapleczem sprzętowym oraz trafiłem na taki okres w polskiej nauce, który sprzyjał rozwojowi polskich naukowców, okres, w którym działało już Narodowe Centrum Nauki – mówi badacz. Dodaje, że obecnie naukowcy muszą się mierzyć z wieloma wyzwaniami. – To są oczywiście wyzwania z jednej strony naukowe, czysto intelektualne, to są wyzwania związane z zachęcaniem młodszych członków zespołu do tego, żeby chcieli pracować w danej tematyce, żeby chcieli zostać na uniwersytecie, czy danej jednostce badawczej, żeby nie odchodzili do przemysłu. To jest również kwestia dostępności infrastruktury. Mnie niczego nie brakowało po drodze. Natomiast dostępność sprzętowa czy wsparcie osób, które mają dużo większe doświadczenie międzynarodowe, doświadczenie w zdobywaniu grantów to są zdecydowanie te elementy, który powinnny być dostępne dla każdego młodego naukowca – mówi.
„Mniejsze niż komórka – jak nanocząstki zmienią nasze życie?” – na to pytanie w Radio Kampus odpowiada prof. Wiktor Lewandowski.
Ultraszybki przesył danych i precyzyjne kamery w rękach chirurgów – to tylko niektóre z możliwych zastosowań chiralnych nanomateriałów fotonicznych. Czym dokładnie są te materiały i jak „chiralność” wpływa na ich działanie? Czy czeka nas wkrótce nanorewolucja? A wreszcie, na ramionach jakich gigantów wspierają się naukowcy? O tym Maksowi Walewskiemu opowiada prof. Wiktor Lewandowski, laureat Nagrody Narodowego Centrum Nauki za badania w tej dziedzinie.
